ธญฺญานํ ปุญฺญวนฺตานํ ขตฺติยพฺราหฺมณคหปติมหาสาลานํ อเนเกสํ กุลานํ อากรตฺตา ธญฺญวตี, อถ วา มุตฺตามณิอาทิสตฺตรตนานํ สตฺตวิธธญฺญานํ อุปโภคปริโภคานํ อากรตฺตา ธญฺญวตี, อถ วา ธญฺญานํ พุทฺธปจฺเจกพุทฺธขีณาสวานํ วสนฏฺฐานํ อารามวิหาราทีนํ อากรตฺตา ธญฺญวตี, ตสฺสา ธญฺญวติยาฯ นครนฺติ ปตฺเถนฺติ เอตฺถ อุปโภคปริโภคตฺถิกา ชนาติ นครํ, น คจฺฉตีติ วา นคํ, ราชยุวราชมหามตฺตาทีนํ วสนฏฺฐานํฯ นคํ ราติ อาททาติ คณฺหาตีติ นครํ, ราชาทีนํ วสนฏฺฐานสมูหภูตํ ปาการปริขาทีหิ ปริกฺขิตฺตํ ปริจฺฉินฺนฏฺฐานํ นครํ นามาติ อตฺโถฯ นคเร ยทา อหํ วิปสฺสิสฺส ภควโต สนฺติเก พฺยากรณํ อลภิํ, ตทา ตสฺมิํ ธญฺญวติยา นคเร พฺราหฺมโณ อโหสินฺติ สมฺพนฺโธฯ เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติฯ

กุสุมาสนิยตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตาฯ

7. ผลทายกตฺเถรอปทานวณฺณนา

อชฺฌายโก มนฺตธโรติอาทิกํ อายสฺมโต ผลทายกตฺเถรสฺส อปทานํฯ อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร อเนเกสุ ภเวสุ วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปุญฺญานิ อุปจินนฺโต ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต กาเล พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺโต วิญฺญุตํ ปตฺวา เวทตฺตยาทิสกสิปฺเปสุ ปารปฺปตฺโต อเนเกสํ พฺราหฺมณสหสฺสานิํ ปาโมกฺโข อาจริโย สกสิปฺปานํ ปริโยสานํ อทิสฺวา ตตฺถ จ สารํ อปสฺสนฺโต ฆราวาสํ ปหาย อิสิปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา หิมวนฺตสฺส อวิทูเร อสฺสมํ กาเรตฺวา สห สิสฺเสหิ วาสํ กปฺเปสิ, ตสฺมิํ สมเย ปทุมุตฺตโร ภควา ภิกฺขาย จรมาโน ตสฺสานุกมฺปาย ตํ ปเทสํ สมฺปาปุณิฯ ตาปโส ภควนฺตํ ทิสฺวา ปสนฺนมานโส อตฺตโน อตฺถาย ปุฏเก นิกฺขิปิตฺวา รุกฺขคฺเค ลคฺคิตานิ มธุรานิ ปทุมผลานิ มธุนา สห อทาสิฯ ภควา ตสฺส โสมนสฺสุปฺปาทนตฺถํ ปสฺสนฺตสฺเสว ปริภุญฺชิตฺวา อากาเส ฐิโต ผลทานานิสํสํ กเถตฺวา ปกฺกามิฯ

[75] โส เตน ปุญฺเญน เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อุภยสมฺปตฺติโย อนุภวิตฺวา อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท วิภวสมฺปนฺเน เอกสฺมิํ กุลเคเห นิพฺพตฺโต สตฺตวสฺสิโกเยว อรหตฺตํ ปตฺวา ปุพฺเพ กตกุสลกมฺมํ สริตฺวา โสมนสฺสชาโต ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต อชฺฌายโก มนฺตธโรติอาทิมาหฯ ตตฺถ อชฺเฌติ จินฺเตตีติ อชฺฌายิ, อชฺฌายิเยว อชฺฌายโกฯ เอตฺถ หิ อกาโร ‘‘ปฏิเสเธ วุทฺธิตพฺภาเว…เป.… อกาโร วิรหปฺปเก’’ติ เอวํ วุตฺเตสุ ทสสุ อตฺเถสุ ตพฺภาเว วตฺตติฯ สิสฺสานํ สวนธารณาทิวเสน หิตํ อชฺเฌติ จินฺเตติ สชฺฌายํ กโรตีติ อชฺฌายโก, จินฺตโกติ อตฺโถฯ อาจริยสฺส สนฺติเก อุคฺคหิตํ สพฺพํ มนฺตํ มเนน ธาเรติ ปวตฺเตตีติ มนฺตธโรฯ ติณฺณํ เวทาน ปารคูติ เวทํ วุจฺจติ ญาณํ, เวเทน เวทิตพฺพา พุชฺฌิตพฺพาติ เวทา, อิรุเวทยชุเวทสามเวทสงฺขาตา ตโย คนฺถา, เตสํ เวทานํ ปารํ ปริโยสานํ โกฏิํ คโต ปตฺโตติ ปารคูฯ เสสํ ปากฏเมวาติ

ผลทายกตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตาฯ

8. ญาณสญฺญิกตฺเถรอปทานวณฺณนา

ปพฺพเต หิมวนฺตมฺหีติอาทิกํ อายสฺมโต ญาณสญฺญิกตฺเถรสฺส อปทานํฯ อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตสฺมิํ ตสฺมิํ อุปฺปนฺนุปฺปนฺเน ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปุญฺญานิ อุปจินนฺโต วิปสฺสิสฺส ภควโต กาเล กุลเคเห นิพฺพตฺโต วุทฺธิปฺปตฺโต ฆราวาสํ ปหาย ตาปสปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา หิมวนฺตสฺส อวิทูเร ปพฺพตนฺตเร ปณฺณสาลํ กาเรตฺวา ปญฺจาภิญฺญาอฏฺฐสมาปตฺติโย นิพฺพตฺเตตฺวา วสนฺโต เอกทิวสํ ปริสุทฺธํ ปณฺฑรํ ปุลินตลํ ทิสฺวา ‘‘อีทิสา ปริสุทฺธา พุทฺธา, อีทิสํว ปริสุทฺธํ พุทฺธญาณ’’นฺติ พุทฺธญฺจ ตสฺส ญาณญฺจ อนุสฺสริ โถเมสิ จฯ

[84] โส เตน ปุญฺเญน เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อุภยสมฺปตฺติโย อนุภวิตฺวา อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท เอกสฺมิํ กุลเคเห นิพฺพตฺโต วิญฺญุตํ ปตฺวา สาสเน ปพฺพชิตฺวา นจิรสฺเสว อรหตฺตํ ปตฺโต ปุพฺเพ กตปุญฺญํ อนุสฺสริตฺวา โสมนสฺสชาโต ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต ‘‘ปพฺพเต หิมวนฺตมฺหี’’ติอาทิมาหฯ